Clinamen*

Egon Schiele, Standing Male Nude, 1910
Found on aceblush.tumblr.com  

Ωστόσο δε δημιουργεί ο άνθρωπος τον κόσμο. Δεν κατορθώνει να τον αποκαλύψει παρά μέσα από τις αντιστάσεις που αυτός ο κόσμος του προβάλλει. Η θέληση δεν καθορίζεται παρά με τα εμπόδια που προκαλεί κι εξαρτάται από το κατά πόσο τεχνητά είναι, τη στιγμή που μερικά από αυτά καταπολεμούνται κι άλλα όχι. Αυτό ήθελε να πει ο Καρτέσιος όταν έλεγε ότι η ελευθερία του ανθρώπου είναι απεριόριστη, αλλά η εξουσία του περιορισμένη. Πώς όμως αυτοί οι περιορισμοί μπορούν να συμβιβαστούν με την ιδέα μιας ελευθερίας, που επιβεβαιώνεται σαν σύνολο και σαν περιορισμένη κίνηση;

Απέναντι σε ένα εμπόδιο που είναι αδύνατο να υπερνικηθεί, η επιμονή είναι ανόητη: αν επιμένω να χτυπάω με τη γροθιά μου έναν ακλόνητο τοίχο, η ελευθερία μου εξαντλείται σ’ αυτή την ανώφελη χειρονομία, χωρίς να μπορεί να αποκτήσει ένα περιεχόμενο και υποβιβάζεται έτσι σε μια μάταιη πιθανότητα. Ωστόσο, δεν υπάρχει πιο θλιβερή αρετή από την υποταγή. Μεταμορφώνει σε φαντασιώσεις, σε αμφίβολα ονειροπολήματα, σχέδια που είχαν καταρχήν διαμορφωθεί σα θέληση και σαν ελευθερία. Ένας νέος άνθρωπος επιθυμούσε να έχει μια ζωή ευτυχισμένη, χρήσιμη ή δοξασμένη. Αν αργότερα κοιτάζει με κυνικότητα κι αδιαφορία τις αποτυχημένες προσπάθειες της εφηβείας του, τότε αυτές ακινητοποιούνται για πάντα στο παρελθόν. Όταν μια προσπάθεια αποτυγχάνει, δηλώνουμε με πικρία ότι χάσαμε τον καιρό μας, ότι ξοδέψαμε τις δυνάμεις μας, γιατί η αποτυχία καταδικάζει ολόκληρο το κομμάτι του εαυτού μας που επιστρατεύσαμε σ’ αυτή την προσπάθεια. Για να ξεφύγουν από αυτό το δίλημμα, οι στωικοί κήρυξαν την αδιαφορία. Θα μπορούσαμε πράγματι να επιβεβαιώσουμε την ελευθερία μας ενάντια σε κάθε καταναγκασμό, αν δεχόμαστε ν’ απαρνηθούμε την ιδιαιτερότητα των σχεδίων μας: αν μια πόρτα αρνείται ν’ ανοίξει, μπορούμε ν’ αποφασίσουμε να μην την ανοίξουμε, παραμένοντας τότε ελεύθεροι. Αλλά έτσι δεν κατορθώνουμε να διασώσουμε παρά μια αφηρημένη έννοια της ελευθερίας και να την αδειάσουμε από κάθε περιεχόμενο κι από κάθε αλήθεια: η εξουσία του ανθρώπου παύει να είναι περιορισμένη γιατί εκμηδενίζεται. Είναι η ιδιαιτερότητα του σχεδίου που καθορίζει τον περιορισμό της εξουσίας κι αυτή είναι επίσης που δίνει στο σχέδιο ένα περιεχόμενο και του επιτρέπει να θεμελιωθεί. Υπάρχουν άνθρωποι που η ιδέα της αποτυχίας τούς εμπνέει τέτοιο τρόμο, που συγκρατιούνται από το να θέλουν ποτέ κάτι: κανείς όμως δεν μπορεί να δει αυτή τη θλιβερή πραγματικότητα σα θρίαμβο της ελευθερίας.

Simone de Beauvoir, “Pour une morale del’ ambiguite” (Για μια ηθική της αμφισβήτησης), εκδ. Γλάρος, σελ.25, 26

Prokofiev, Dance of the Knights