"λαμπρέ μου πρίγκιπα, Dmitri Ivanovich Nekhlyudov!"

"...we should forgive always an infinite number of times because there are no men who have not sinned themselves, and therefore none can punish or correct others..."

Ilya Repin (Russian, 1844-1930),
Portrait of the painter Pervuchkin, 1885

«Μα πώς μπορεί να είναι μονάχα αυτή η απάντηση;» αναφώνησε άξαφνα ο Νεχλιούντοφ διαβάζοντας τα λόγια αυτά.  Και μια εσωτερική φωνή από τα βάθη της ύπαρξής του ολόκληρης του έλεγε: «Ναι, μονάχα αυτή είναι.»

Ο Νεχλιούντοφ έπαθε αυτό που συμβαίνει συχνά με τους ανθρώπους που ζουν πνευματική ζωή.  Μια σκέψη που στην αρχή φαινόταν παράδοξη σαν αντινομία ή ακόμα και κωμική, που ολοένα και πιο συχνά έβρισκε επιβεβαίωση στη ζωή. Άξαφνα παίρνει σάρκα και οστά σαν η πιο απλή και ακλόνητη αλήθεια. Κατάλαβε λοιπόν τώρα τι σήμαινε επιτέλους εκείνη η σκέψη πως το μοναδικό κι αδιαμφισβήτητο μέσο για τη σωτηρία από τούτο το αποτρόπαιο κακό που βασανίζει τους ανθρώπους είναι ν' αναγνωρίσουν οι ίδιοι πως είναι ένοχοι ενώπιον του Θεού και γι αυτό δεν είναι ικανοί ούτε να τιμωρήσουν ούτε να διορθώσουν τους άλλους. Έβλεπε τώρα καθαρά ότι τούτο το αποτρόπαιο κακό που αντίκρισε με τα μάτια του στις φυλακές και στα κρατητήρια καθώς κι εκείνη η μακάρια σιγουριά όλων όσων συνεργούσαν σ' αυτό ήταν μόνο και μόνο γιατί οι άνθρωποι ήθελαν να πραγματοποιήσουν το απραγματοποίητο όντες οι ίδιοι κακοί να διορθώσουν το κακό. Οι διεφθαρμένοι ήθελαν να διορθώσουν τους διεφθαρμένους και πίστευαν ότι αυτό μπορούσε να το πετύχουν με μηχανικά μέσα. Το αποτέλεσμα όμως ήταν πως άνθρωποι φτωχοί κι άπληστοι, έχοντας κάνει επάγγελμά τους την εφαρμογή αυτής της πλασματικής τιμωρίας και αναμόρφωσης των άλλων, κατέληγαν να γίνουν οι ίδιοι διεφθαρμένοι μέχρι το μεδούλι διαφθείροντας ταυτόχρονα κι όλους όσους βασανίζουν. Έβλεπε τώρα καθαρά από πού προερχόταν όλη αυτή η φρίκη που τον κυρίευε και τι έπρεπε να κάνει για να την εξαλείψει. Η απάντηση που χρόνια αναζητούσε, ήταν εκείνη ακριβώς που έδωσε ο Χριστός στον Πέτρο: πρέπει πάντοτε να συγχωρούμε όλους τους άλλους, άπειρες φορές, γιατί δεν υπάρχουν άνθρωποι που να είναι οι ίδιοι αναμάρτητοι για να μπορούν είτε να τιμωρούν είτε να διορθώνουν τους άλλους.
Leo Tolstoy, Ανάσταση, (απόσπασμα από το τελευταίο κεφάλαιο), μτφ. Γεράσιμος Κυριακάτος,εκδ. Γκοβόστη

Sergei Rachmaninoff, Concerto No. 2

«Ο Τολστόι και στην Ανάσταση, όπως σ΄ όλο το άλλο έργο της ωριμότητάς του, στρέφει την προσοχή του σε μια θεμελιακή κοινωνική κατάσταση, απ΄ όπου προβάλλουν τα πιο καυτά προβλήματα της εποχής κι όλη η σύγχρονη κρίση του πολιτισμού. Τα προβλήματα αυτά αφορούν τις σχέσεις των ανθρώπων, που ξεχωρίζουν σε αδικητές και αδικούμενους, σ΄ εκμεταλλευτές και εκμεταλλευόμενους, σε κυρίους και υποταχτικούς. Μέσα από το έργο προβάλλει τις παρασιτικές τάξεις που ζουν από τους κόπους του λαού και πιο πολύ βλέπει την άθλια τύχη της αγροτιάς μέσα σ΄ ένα κράτος του Ζόφου που ήταν το ίδιο το εθνικό σώμα της Ρωσίας.»

Μάρκος Αυγέρης, Απόσπασμα κριτικού σημειώματος στην Ανάσταση του Τολστόι, εκδ. Χ. Μιχαλακέας & Σια, Αθήνα 1960