"Η διαστροφή της ανάγνωσης"

Carl Spitzweg, Der Bücherwurm 

Απ' όλες τις διαστροφές οι πιο δύσκολες να ξεριζωθούν είναι εκείνες που από τον πολύ κόσμο θεωρούνται αρετές. Ανάμεσά τους η ανάγνωση κατέχει την πρώτη θέση. Ότι το να διαβάζεις σκουπίδια αποτελεί διαστροφή, είναι γενικά παραδεκτό. Το διάβασμα όμως καθεαυτό -το διάβασμα ως συνήθεια- συναγωνίζεται ήδη καταξιωμένες αρετές όπως η αποταμίευση, η εγκράτεια, το πρωινό ξύπνημα και η τακτική άσκηση. Ο συστηματικός αναγνώστης χαίρει μεγάλης εκτίμησης, γιατί ακολουθεί μια επιταγή τελειότητας. "Μακάρι να διάβαζα κι εγώ όσο εσείς" δηλώνει ο αδαής αρχάριος σ' αυτόν τον ειδήμονα του περιττού, και ο αναγνώστης, συνηθισμένος στο άρωμα της άκριτης επευφημίας, φυσικό είναι να βλέπει την ασχολία του σαν ένα αξιοσημείωτο επίτευγμα.

Το διάβασμα ως σκόπιμο εγχείρημα, δεν είναι διάβασμα περισσότερο απ' όσο η πολυμάθεια είναι κουλτούρα. Η αληθινή ανάγνωση είναι πράξη αντανακλαστική. Ο γεννημένος αναγνώστης διαβάζει εξίσου ασυνείδητα όπως αναπνέει, και για να προεκτείνουμε την αναλογία, όσο αρετή είναι η αναπνοή, άλλο τόσο είναι κι η ανάγνωση. Όσο πιο αξιέπαινη θεωρείται, τόσο πιο ανώφελη καταλήγει. Τι είναι η ανάγνωση, σε τελευταία ανάλυση, παρά μια ανταλλαγή σκέψεων ανάμεσα σε συγγραφέα και αναγνώστη; Αν το βιβλίο μπαίνει στο μυαλό του αναγνώστη ακριβώς όπως βγήκε από το μυαλό του συγγραφέα -χωρίς καμιά από τις προσθήκες και τις μετατροπές που αναπόφευκτα γεννά η επαφή με ένα νέο κορμό σκέψης- τότε διαβάστηκε μάταια. Σε τέτοιες περιπτώσεις βέβαια δεν φταίει πάντα ο αναγνώστης. Υπάρχουν βιβλία που είναι πάντα ίδια -ανίκανα να μεταβάλουν ή να μεταβληθούν-, αυτά όμως δεν υπολογίζονται ως σημαντικά για τη λογοτεχνία. Η αξία των βιβλίων είναι ανάλογη με αυτό που θα ονομάζαμε πλαστικότητά τους -την ιδιότητά τους να αντιπροσωπεύουν οτιδήποτε για τον οποιονδήποτε, να διαπλάθονται με διαφορετικούς τρόπους υπό την επίδραση φρέσκων μορφών σκέψης...

Απόσπασμα από το δοκίμιο της Ήντιθ Γουόρτον, "Η διαστροφή της ανάγνωσης"